Beynimiz Her Sabah Nasıl Uyanıyor?

Sabahları alarm sesiyle gözlerimizi açtığımızda uyanmanın bir anda gerçekleştiğini düşünsek de, bilim insanlarına göre bu süreç sandığımızdan çok daha karmaşık. Beynin farklı bölgeleri arasında gerçekleşen koordineli bir geçiş, bizi uykudan uyanıklığa taşıyor.

Beynin ‘Marş Düğmesi’: RAS Sistemi

Colorado Boulder Üniversitesi’nden Prof. Rachel Rowe, uyanıklığın beynin farkındalık, hareket ve düşünmeyi destekleyen aktif bir durumu olduğunu söylüyor. Uyku sırasında yavaşlayan beyin dalgaları, uyanıklıkta hızlanarak çevreye daha hızlı tepki vermemizi sağlıyor.
İsviçre Lozan Üniversitesi’nden uyku araştırmacısı Aurelie Stephan ise uyanma sürecinin beynin alt bölgelerinde yer alan retiküler aktivasyon sistemi (RAS) ile başladığını vurguluyor. Bu sistem, duyusal bilgileri beyne ileten talamusu ve korteksi aktive ederek bir tür “marş düğmesi” işlevi görüyor.

REM ve Non-REM’den Uyanış Farkı

Stephan’ın 2025’te yaptığı araştırma, non-REM uykusundan uyananlarda beynin önce yavaş dalgalar ürettiğini, ardından hızlı dalgalara geçtiğini gösterdi. REM uykusundan uyanışta ise doğrudan hızlı aktiviteler gözlendi. Her iki durumda da beynin ön ve merkez bölgeleri önce uyanıyor, arka bölgelere geçiş daha sonra gerçekleşiyor.

Sabah Mahmurluğu ve Uyku Ataleti

Uyanır uyanmaz dinç hissetmememizin nedeni ise “uyku ataletine” bağlanıyor. Beynin tam kapasiteye ulaşması 15–30 dakika, hatta bazen bir saati bulabiliyor. Stephan, beynin doğal ritmiyle uyanmasına izin vermenin en sağlıklısı olduğunu söylüyor: “Alarm, derin uykuda en kötü anda uyandırabilir ve güçlü bir uyku ataletine yol açabilir.”

Bilim insanları, aynı süre uyunmasına rağmen neden bir sabah dinç, diğer sabah yorgun kalktığımız sorusuna hâlâ kesin bir yanıt bulabilmiş değil. Uyku kalitesi, beslenme ve beyin ritmi bu farkta rol oynuyor olsa da, beynin uyanmaya nasıl karar verdiği gizemini koruyor.

Kaynak: Sputnik Türkiye - MFM Redaksiyon: Buse Şimşek